Inspelen op wat de toekomst ons brengt, dat is wat elke strateeg of marketeer graag zou willen. Maar daar hebben we wel inzicht in de toekomst voor nodig. Waar trendwatchers de sport meestal enigszins links laten liggen, heeft de sport natuurlijk Gijsbregt Brouwer voor haar jaarlijkse voorspellingen. Het SCP en RIVM wilden echter wat verder vooruit kijken en verkenden met een grote groep experts de komende twintig jaar van de sport in de Sport Toekomstverkenning (STV). Voor professor Maarten van Bottenburg is dit allemaal korte termijn werk. Wat leren we als er we een voorstelling proberen te maken van de sport over 1000 jaar?
In het kader van de Francqui leerstoel bij de Vrije Universiteit Brussel ging Van Bottenburg tijdens zijn vierde lezing in op de verre toekomt van de sport. Veel landen doen mee aan de 'toekomstvoorspellingen' voor de sport zoals bij ons de STV, maar ook Australië en de Verenigde Staten. Overal komen experts tot soortgelijke, weinig verrassende, inzichten. Wat gedaan wordt is huidige trends proberen nog een aantal jaar door te trekken. Maar echte fundamentele veranderingen zie je zelden ver van tevoren aankomen. In zijn lezing richt Van Bottenburg zich echter meer op de fundamentele kaders van waaruit we de toekomst kunnen bekijken. En alleen dat levert al genoeg interessante inzichten op.
Science fiction
In zijn introductie koos Van Bottenburg ervoor de toekomst van de sport te verkennen door de bril van niet-sporters. Hoe kijken mensen die minder met sport hebben naar de toekomst en welke rol zien zij voor sport?
"Een verschijnsel als eSports komt in geen enkele sciencefictionfilm uit de vorige eeuw voor"
In de Encyclopedia of Science Fiction levert het woord sport opvallend weinig hits op. Hoewel in de meeste sciencefictionfilms de acteurs een redelijk gezond en afgetraind lichaam lijken te hebben, zie je zelden iemand hier bewust aan werken. Impliciet lijken de schrijvers van deze boeken en films ervan uit te gaan dat er een oplossing komt voor het obesitas vraagstuk, waarbij het niet nodig is veel lichaamsbeweging te hebben. Wat weer een interessante vraag oproept voor het vervolg: als er geen lichamelijke noodzaak meer zou zijn om te sporten, bijvoorbeeld door een pil waarmee je een perfect lichaam krijgt, zouden we als mens dan alsnog aan sport doen?
Post-moderne variant Brood en Spelen
Sciencefictionfilms en boeken waar sport wél in voorkomt schetsen echter ook niet een heel rooskleurig beeld. In bijvoorbeeld Rollerball (1975), Mad Max Beyond Thunderdome (1985), Star Wars Episode I (1999), Death Race (2008) en The Hunger Games (2012) komt sport naar voren als iets van gemotoriseerde races en/of als een soort gladiatoren gevechten, waarbij het in veel gevallen gaat het om een post-apocalyptische maatschappij waarbij deze 'sport' wordt gebruikt als entertainment om het volk te voeden en onder controle te houden.
Het zijn bloederige activiteiten, veelal tot de dood erop volgt. Een post-moderne variant van Brood en Spelen dus. Een weinig positief toekomstbeeld voor de sport.
Zwerkbal
Gelukkig voor de sportliefhebber blijken ook sciencefictionschrijvers last te hebben van het fenomeen denkkaders. Ook zij trekken trends door, maar kunnen slechts zeer zelden compleet onverwachte innovaties zien aankomen. Oké, er zijn wel wat uitzonderingen vanuit de wat oudere sciencefictionfilms die inmiddels uitgekomen zijn. Maar wie sciencefictionfilms diep uit de vorige eeuw bekijkt, die vaak over de periode rond 2000 gaan, dan blijken die er toch wel vrij vaak naast te zitten.
Een verschijnsel als eSports komt in bijvoorbeeld geen enkele sciencefictionfilm uit de vorige eeuw voor. Blijkbaar konden wij ons destijds geen voorstelling maken dat we met grote hoeveelheden publiek in een stadion en online zouden gaan kijken naar een paar jonge gasten die een computergame spelen. Disruptieve veranderingen laten zich slecht voorspellen.
Het interessante is dat science fiction en fantasy-verhalen ook een bijdrage kunnen leveren aan de vorming van de toekomst. Wetenschappers kunnen op ideeën gebracht worden en daar mee aan de slag gaan. Maar dit geldt ook voor studenten. De huidige generatie studenten, opgegroeid met Harry Potter, heeft namelijk het Zwerkbal uit deze boeken/films omarmd als nieuwe sport.
Video: Studenten spelen Zwerkbal
Positie van de sport
"De wereld lijkt in de toekomst steeds meer te gaan draaien om de grote steden en multinationals"
In een uitgebreid betoog over de rol van spel in het leven van mensen komt Van Bottenburg tot de conclusie dat er altijd wel gesport zal blijven worden, maar dat de vorm waarin vooral erg van culturele ontwikkelingen afhankelijk is. Zo wordt in het huidige marktdenken sport steeds meer geacht 'nuttig' te zijn. Waar sport traditioneel plezierige vrijetijdsbesteding was die door burgers zelf georganiseerd werd, daar zorgt de huidige ontwikkeling ervoor dat de sport steeds meer verschuift naar de overheid (maatschappelijk nut) en markt (commercieel nut).
De autonome positie van de sport staat sowieso al onder druk door vraagstukken als doping, corruptie en problemen rond mega sportevenementen. Hoewel op korte termijn vaak onderschat wordt hoe goed sportverenigingen in staat zijn te overleven, is het op lange termijn niet ondenkbaar dat breedtesport steeds meer een overheidstaak wordt en topsport door het bedrijfsleven georganiseerd gaat worden. Red Bull laat nu al zien wat ownership voor meerwaarde kan zijn voor een multinational.
Op de middellange termijn zou topsport zomaar onderdeel van de bedrijfsvoering van bedrijven als Google, Apple, Facebook of Amazon kunnen worden. Of anders van de grote mediabedrijven of zelfs biotechnologie. Innovaties in de sport zullen uit de markt blijven komen, niet vanuit de overheid of maatschappelijk middenveld.
Hierbij is het ook nog zeer de vraag of de topsport een strijd tussen landen zal blijven. De wereld lijkt in de toekomst steeds meer te gaan draaien om de grote steden en multinationals. Een wereldkampioenschap of Olympische Steden waarbij de grootste steden ter wereld sporters afvaardigen en waarbij de je niet de kleuren van een land, maar van een multinational verdedigd, lijkt zeker niet ondenkbaar. Nu al blijkt een gesloten competitiesysteem waarin grote steden met elkaar strijden een enorm krachtige manier van organiseren (NBA, NFL, MLB). Ook blijken multinationals als Nike en Red Bull veel beter dan de meeste internationale sportbonden in staat de (jongere) sportconsument aan zich te binden.
De toekomst is nu
Een paar dagen na de lezing van Van Bottenburg kwam naar buiten dat de FIFA bezig is met een plan om de Confederations Cup, die traditioneel het jaar voor het WK voetbal plaatsvindt als test-event, te vervangen met een Super Club World Cup. Een WK voor clubs met 24 deelnemende teams in de vorm van de grootste clubs per continent. Eigenlijk een strijd tussen de grootste steden en de grootste sponsoren.
Ook is het niet ondenkbaar dat de grootste clubs van Europa op de wat langere termijn uit hun nationale competities stappen om een Europese Super League te gaan vormen. Wat veranderingen voor de lange termijn lijken, komt soms al dichter bij dan we ons bewust zijn.
Natuurlijk kan ook Van Bottenburg de verre toekomst van de sport niet voorspellen. Net als sciencefictionschrijvers ook slechts een beperkte kijk hebben op de verre toekomst. Zijn lezing geeft ons echter wel inzicht in de kaders waarbinnen wij onze sport zien. Deze kaders staan voor de komende paar jaar wellicht nog wel vast, maar in tijden van disruptieve innovatie kan het soms snel gaan. Nationale competities, Olympische Spelen, WK’s en EK’s, maar ook de sportvereniging, het hele speelveld zou de komende 50-100 jaar compleet kunnen veranderen.
Maatschappelijke trends hebben grote invloed op de sport, maar de bal ligt ook deels bij de sport zelf. Hoe willen we omgaan met doping? Hoe gaan we governance problemen aanpakken? Zien we sport alleen nog als middel, of heeft het ook intrinsieke waarde? De toekomst van de sport gaat niet alleen over wat ons staat te wachten, maar vooral ook wat we zelf nu kunnen doen om de sport de sport te laten worden die wij graag zouden willen. We zullen zien.
