Van 16 juli tot en met 6 augustus 2017 is Nederland het toneel van UEFA WEURO 2017. In een sportzomer zonder EK of WK mannenvoetbal en Olympische Spelen is dit dé kans om alle aandacht te richten op de OranjeLeeuwinnen. Een groot internationaal sportevenement in eigen land is bij voorbaat al speciaal, maar ook de hoop van voetbalminnend Nederland is momenteel volledig gevestigd op de vrouwen. Het is nog te vroeg om te spreken van Oranjekoorts, maar het feit dat de groepswedstrijden van Oranje al geruime tijd zijn uitverkocht wijst op het potentieel. Maar, hoe zit het met de media-aandacht? Lopen de media ook warm voor de Oranjevrouwen? En wanneer ze deze vrouwensport belichten, zal dat dan eindelijk op een gelijkwaardige en respectvolle manier gebeuren?
De liefhebbers die geen toegangskaartje hebben weten te bemachtigen hoeven niet te wanhopen, alle wedstrijden van het EK zijn namelijk live te volgen via televisie en radio. De NOS en Eurosport hebben de uitzendrechten gekocht. De NOS zendt op NPO 1 alle wedstrijden van Oranje uit evenals de kwartfinales, halve finales en finale. De overige wedstrijden zijn te bekijken via NOS.nl. Eurosport zendt alle andere groepsduels uit. Goed nieuws! Maar niet uitzonderlijk. Dit uitzendpakket is namelijk te vergelijken met het vorige WK 2015 in Canada.
Onevenredig weinig media-aandacht voor vrouwensporten
Sportieve successen leiden tot meer media-aandacht en dat ondervindt ook het vrouwenvoetbal. Het succes op het EK 2009 gaf een boost aan de populariteit van de sport. De aanwezigheid op grote eindtoernooien in de jaren daaropvolgend zorgde voor continuering van de aandacht en de historische eerste deelname aan een WK (2015) deed de rest. Het aankomende EK in eigen land, met de Oranjevrouwen als een van de favorieten, is hopelijk hét moment dat de media-aandacht naar een recordhoogte brengt.
Dat klinkt allemaal mooi en positief. Maar, als we kijken naar de cijfers dan zet dat direct alles in perspectief. Bij eindtoernooien waarop het Nederlands elftal actief is besteden tv- en radio-omroepen en landelijke dagbladen er aandacht aan, maar de absolute aantallen zijn dan nog steeds minimaal. Het hoogtepunt werd bereikt in 2009 toen de Leeuwinnen in Finland de halve finale van het EK bereikten. De NOS besteedde dat jaar in twintig tv-items aandacht aan vrouwenvoetbal (bron: Mulier Instituut).
Grote landelijke dagbladen als Algemeen Dagblad en Volkskrant publiceerden de laatste jaren ieder zo’n vijfentwintig artikelen per krant per jaar. Altijd nog een veelvoud van de periode voor 2007, maar nog steeds verwaarloosbaar en niet vergelijkbaar met het mannenvoetbal. De vergelijking met mannenvoetbal willen we eigenlijk liever niet maken, maar soms helpt het wel om de verschillen te duiden. Zo deed het Mulier Instituut in 2014 en 2015 onderzoek naar het aantal berichten over vrouwenvoetbal op online nieuwssites. Opvallendste bevinding: websites als AD, NU (Sport), FC Update en NOS Sport besteedden gemiddeld minder dan vijf procent van hun berichtgeving over voetbal aan het vrouwenvoetbal.
Dit is vergelijkbaar met een eerder Amerikaans onderzoek uit 2005 (Duncan & Messner) waaruit blijkt dat 40% van alle sporters vrouw zijn en slechts 4% (!) van alle aandacht voor sport in de media naar vrouwensporten gaat.
Naakt voetballen
Merel van Dongen, speelster van Ajax en Oranje, uitte onlangs publiekelijk via een Facebook-post haar ongenoegen over de beperkte media-aandacht voor vrouwenvoetbal. Nadat ze met Ajax landskampioen werd ging ze in (het Amsterdamse) dagblad Het Parool vol enthousiasme op zoek naar artikelen over deze mooie prestatie. Zij, en alle andere fans en geïnteresseerden, kwam(en) bedrogen uit. Slechts een berichtje van 77 woorden linksonder op een pagina in het sportkatern over de gewonnen landstitel in de Eredivisie Vrouwen. Dit terwijl wedstrijdverslagen van diverse amateurwedstrijden bij de mannen veel prominenter, en met foto’s, aan bod kwamen.
Hoewel de NOS sinds een half jaar een wedstrijd per speelronde in de Eredivisie Vrouwen in samenvatting uitzendt, zien de media vrouwenvoetbal nog steeds niet voor vol aan. Van Dongen verwoordde het treffend toen haar in een interview werd gevraagd naar de verschillen in aandacht met mannenvoetbal: "Als we naakt gaan voetballen worden we waarschijnlijk net zo populair."
Stereotyperingen
Hier heeft Van Dongen (onbedoeld) meteen een ander pijnpunt te pakken als het gaat om de verschillen in media-aandacht tussen mannen- en vrouwensporten. Niet alleen krijgen vrouwelijke sporters en vrouwensporten veel minder media-aandacht dan mannensporten, het soort berichtgeving is ook anders. Diverse onderzoeken tonen aan dat de sportmedia veel gebruik maken van stereotyperingen in hun berichtgevingen over vrouwensporten. Nu is het zo dat we in onze hele samenleving te maken hebben met stereotypen in de omgang ten opzichte van mannen en vrouwen. Die vaststelling is dus veel ruimer te maken dan enkel in sportmedia.
Maar het feit blijft dat de grens van het fatsoen soms overschreven wordt. Media brengen, al dan niet bewust, het beeld dat vrouwen een mindere versie leveren op het sportveld dan mannen. Zo wordt in mediaverslaggeving met regelmaat een erg verouderde traditionele rol van de vrouw of een ronduit seksistische interpretatie van de vrouw naar voor gebracht.
Sarah Grieves, onderzoeker Cambridge University Press, onderzocht (2016) of we anders praten over mannen en vrouwen in de sport. Ze bekeek daarvoor miljoenen mediateksten. Enkele van haar belangrijkste bevindingen:
- Bij vrouwen gaat het vaker over uiterlijk en privéleven;
- Mannen worden vaker dan vrouwen genoemd in combinatie met woorden als 'sterk', 'groot', 'snelst';
- Terwijl bij vrouwen woorden domineren als 'getrouwd', 'alleenstaand', 'zwanger', 'oud'.
Vrouw die zwemt als een vent
In 1963 is in het tv-programma 'Driekwart in de middag' van de KRO een interview te zien met dokter Wegener Sleeswijk. Deze dokter probeert in het programma vrouwen over te halen om vooral niet te gaan voetballen. "Als vrouwen voetbal gaan beoefenen komt de elegantie en gratie van de vrouw in het gevaar", aldus de dokter. Niet meer van deze tijd zou je denken. Maar, ook vandaag de dag waarin we allemaal denken in een meer geëmancipeerde samenleving komen vergelijkbare stereotyperingen voor.
Tijdens de Olympische Spelen van 2016 in Rio waren enkele gevallen te noteren van seksisme in de sportverslaggeving. Toen de Amerikaanse zwemster Katie Ledecky goud won op de vierhonderd meter vrije slag zei NBC-commentator Rowdy Gaines daarop: "Er zijn mensen die zeggen: ze zwemt als een vent."
"Katie Ledecky swims like a man."
No, she swims like Katie Ledecky, who is a woman, ergo: she swims like a woman. Fast.#RioOlympics2016
Hetzelfde gebeurde toen Corey Cogdell brons won bij het kleiduifschieten. Cogdell is getrouwd met een American-footballspeler van de Chicago Bears. Het nieuwsbericht over haar medaille verscheen in de Chicago Tribune onder de kop: 'Vrouw van Chicago Bears-speler wint brons'. Een stroom aan boze reacties volgde: "Hallo! Heeft zij ook een naam?", "Weg met die seksistische kop", "Her name is Corey Cogdell".
Terug naar WEURO 2017. Het is nu echt wel de hoogste tijd voor positieve media-aandacht en dat kunnen we ook enigszins beïnvloeden. Enerzijds zullen sportieve successen leiden tot aandacht. Vrouwenvoetbal is al jarenlang de snelst groeiende sport in Nederland. Momenteel telt de KNVB ruim 153.000 voetballende meisjes en vrouwen. Wereldwijd voetballen er bijna 30 miljoen meiden en vrouwen. Zolang wij als klein land meedraaien in de top van zo’n mondiale sport zal dat aandacht genereren. De Nederlandse sportliefhebber omarmt succesvolle sporters en sportteams. En media berichten doorgaans toch echt vooral wat het publiek wil zien, horen en lezen.
Maar anderzijds kun je media-aandacht op een slimme manier ook sturen. Daarbij zouden de Oranjevrouwen (lees: de KNVB) een voorbeeld kunnen nemen aan de Amerikaanse voetbalvrouwen. De gewonnen WK-finale van 2015 werd bekeken door ruim 25 miljoen Amerikanen. Daarmee is het niet alleen de best bekeken voetbalwedstrijd ooit in Amerika, maar het haalde ook meer kijkers dan bijvoorbeeld de finalewedstrijden in de NBA en MLB.
Uiteraard is soccer in Amerika al lange tijd een grote sport. Maar het grote mediabereik tijdens het WK 2015 kwam mede tot stand door de steun van enkele influencers als Justin Timberlake, Beyoncé en Barack Obama. Door op hun social media-accounts foto’s te posten met een shirt van het vrouwenteam en steunbetuigingen kreeg ook het deel van Amerika (en de wereld) dat nog niet op de hoogte was door dat er iets groots te gebeuren stond dat wel degelijk media-aandacht verdiende.
Als de KNVB grote Nederlandse social media influencers zoals Doutzen Kroes, Martin Garix en Robin van Persie zover kan krijgen, zouden de OranjeLeeuwinnen de komende weken weleens enkele mediarecords kunnen breken.
Deze blog is geschreven in samenwerking met Pieter Marechal.
